Literair Weblog De Contrabas

Poëzierapport: Martijn Benders

Martijn Benders (1971) is een rebel en een renegaat – in die zin dat hij het officiële literaire circuit, en vooral het officiële literaire bedrijf, vaarwel heeft gezegd, de rug heeft toegekeerd. Hij doet het allemaal zelf wel. Tegen de stroom in, als een zalm in het voorjaar om kuit te schieten.

Zijn debuut, Karavanserai (2008), kwam uit bij Nieuw Amsterdam, een uitgeverij met een niet onaanzienlijk poëziefonds, en kreeg overwegend welwillende tot lovende kritieken. Maar Martijn Benders ziet geen enkele meerwaarde meer in het onderbrengen van zijn bundels bij een 'gevestigde' uitgeverij – hij heeft zijn eigen uitgeverij opgericht, Loewak, en de eerste uitgave van Loewak is een feit: Wat koop ik voor jouw donkerwilde machten, Willem, de tweede bundel van Martijn Benders.

Benders toont zich in Wat koop ik voor jouw donkerwilde machten, Willem (een bundel die maar liefst negentig gedichten telt) een begenadigd dichter. Moeiteloos bespeelt hij een veelheid aan registers – zoals Abe de Vries al aangaf in zijn uitstekende bespreking 'Meer registers dan een gemiddeld Brabants kerkorgel', onlangs geplaatst op De Contrabas, in zijn vaste rubriek 'Studio Oudebildtzijl'.

Voortdurend lijkt de satiricus in Benders met de lyricus om voorrang te strijden. De twee leven op gespannen voet met elkaar, en juist dát maakt deze poëzie zo intrigerend. En dan noem ik alleen de twee hoofdtendenties die Benders in zich verenigt. (Ik vermoed overigens dat Benders, in essentie, een humanist is – al zal hij dit zelf, ongetwijfeld, ten stelligste ontkennen. Een humanist met een dik nietzscheaans pantser – of pose –, weliswaar.)

Kort rapport: Herta Müller

Herta Müller- De rokkenjager en diens bijdehante tante

Het is prijzenswaardig dat uitgeverij De Geus niet alleen het proza maar ook de poëzie van Nobelprijswinnares Müller uitgeeft (nadat het bedrijf eerst alle Nederlandstalige dichters op straat zette, maar dit terzijde) – de markt voor vertaalde poëzie is op zijn zachtst gezegd krap te noemen tegenwoordig. Het zijn geen gewone gedichten maar collages die Müller maakt, van uit tijdschriften geknipte woorden. Deze zijn hier keurig in kleur afgedrukt zodat het origineel beschikbaar blijft in de tweetalige editie.

Er is duidelijk sprake van toeval in het werk,  bijvoorbeeld het titelgedicht waar de bundel ook mee opent. De bonte stoet personages die daar voorbijkomt is duidelijk de vrucht van het grasduinen door de bijeen geknipte woorden. Toch weet de dichteres daar een eenheid in te brengen; ze zijn allemaal op het kleine strand en de beschrijving sluit af met de waarschijnlijke dood van één van hen, die weer met de zee verbonden wordt.

Poëzierapport: Sacha Blé

Een gulle, beschroomde waardigheid

  De nieuwste bundel van Sacha Blé lijkt vlot en moeiteloos te lezen. Amper een halfuurtje eist het uit het leven van een lezer op. Zes delen waarin in de eerste vijf ervan zacht realistische en licht ironische portretjes van een beau monde van dertigers worden geschetst. Dertigers die goed op weg zijn naar hun veertigste: ze beginnen namelijk zichzelf al wat te kennen. Zonder echt gemarginaliseerd te zijn, geven de geportretteerden blijk van eigenzinnigheid. Ze proberen de slepende routine, de lome alledaagsheid en de maatschappelijke, ideologische conformiteit zoveel mogelijk te ontwijken. Het zesde deel lijkt er wat buiten te staan. Al neemt het bijna de helft van de gedrukte tekst van het boekje in beslag. In dit deel krijgen we drie prozateksten te lezen. Geen prozagedichten maar iets dat naar een essay over de Vlaamse, expressionistische schilder Gust De Smet (1877-1943) neigt. De taal die in dit deel wordt gebruikt, voelt als ‘poëtisch proza’ aan. De teksten zijn in briefvorm geschreven en qua toon (‘de toon van oktober’) geïnspireerd op een brief van Gust De Smet ‘van vlak na het einde van de Groote Oorlog’. (Mij brachten ze even de ‘Laethemsche brieven’ van Karel Van de Woestijne in herinnering. Van de Woestijne die door Blé tot schrijvende eik wordt omgedoopt.) In deze brieven worden enkele tafereeltjes uit het leven van de briefschrijver en bedenkingen, benaderingen over het literaire werk waarmee de briefschrijver bezig is, verwerkt. Je gaat er als lezer intuïtief van uit dat de briefschrijver de dichter zelf is.

Kort Rapport: De Jeugd van Tegenwoordig

Jeugd van Tegenwoordig schrijft handboek – verslag op Shownieuws.tv

Kijk ook naar de mening van Ingmar Heytze - op de website van het CJP

Handboek der jeugd – De jeugd van tegenwoordig

Het uitbrengen van lied/rapteksten op papier kan diverse  achtergronden hebben. Het aanspreken van de literaire markt betekent sowieso een verbreding van het publiek. Soms is het zinnig omdat teksten dermate complex of meerduidig zijn dat ze ondersneeuwen in het muzikale geweld waardoor ze begeleid worden.

‘Iedereen wil het meezingen, maar niemand weet echt wat De Jeugd van Tegenwoordig zegt, laat staan wat ze ermee bedoelt,’ stelt de uitgever. Ik moet grinniken om de ambiguïteit van die zin, al is het al heel lang zo dat pubers hun favoriete popnummers fonetisch meeblèren. 

Maar afgezien van die praktische ingeving – want een groep die zich zo noemt wil ook controversieel zijn - denk ik dat een uitgave op papier ook een statement zou kunnen zijn: de teksten kunnen blijkbaar ook zonder de (mijns inziens sterke) muziek overleven. Ergo: ze stellen iets voor, ze zijn literair. Is dat ook echt zo?

Allereerst dringt zich aan mij, welwillende maar brave lezer, het probleem op dat ik de straattaal, het rap-idioom niet beheers. Nu gaat De Jeugd er prat op dat ze zelf veel woorden heeft bedacht en zo het Nederlands heeft verrijkt. Veel woorden zijn ook wel te begrijpen, omdat ze vernederlands Engels zijn (spacen, clippen, fronten) of grappige verdraaiingen zijn (nakkie) maar echt exact volgen wat er staat is nog steeds erg lastig.

Poëzierapport: Hester Knibbe

In de poëzie van Hester Knibbe (1946) speelt het gemis van haar kind (vanzelfsprekend, zou ik willen zeggen) een grote rol. Haar zoon Aernout stierf op 25 november 1999, 29 jaar oud, aan een hersentumor. 

In haar jongste bundel, Het hebben van schaduw, geeft Knibbe dit gemis deels vorm middels parallellen, fictionaliseringen, identificatie met ándere personen die een verlies of gemis te betreuren hebben – het gaat hierbij vooral om historische personen, uit een ver tot zeer ver verleden. Op die manier vindt er een 'verwerking' van haar persoonlijke verlies plaats. 

'Verwerking' gebruik ik hier in twee betekenissen: als onderdeel van een verwerkingsproces, van rouw, van het dragen van het gemis; en als omwerking, omzetting, omvorming, sublimering ervan, van een persoonlijk verlies tot een gedicht met universele zeggingskracht en geldigheid, van een biografisch gegeven tot een fictieve tekst. In een gedicht dat het particuliere verre ontstijgt geeft zij niettemin een persoonlijk verdriet vorm.  

Poëzierapport: Rob Schouten

Blijmoedig mopperen

Ter gelegenheid van het 35-jarig dichterschap van Rob Schouten (1954) is Vuil goed verschenen: een brede bloemlezing uit de tien bundels die van Schouten bij De Arbeiderspers zijn uitgekomen, door hem zélf ingeleid en samengesteld. 

'Nu, bijna vijfendertig jaar en tien dichtbundels later, schift ik onder de titel Vuil goed mijn poëzie tot hieraantoe. Heel wat uit de eerste bundels sneuvelt, uit de laatste mag er meer blijven want zo is het onherroepelijk: je groeit mee met je werk, het laatste staat dichter bij me.'

Ten tijde van de eerste twee bundels (simpelweg Gedichten I en Gedichten II getiteld, verschenen in 1978 respectievelijk 1979) was Schouten nog student en zijn poëzie uit deze periode draagt ook onmiskenbaar het stempel van de student: verheven en groots inzettend, vol branie en bravoure; dan weer jolig van toon; erg op seks georiënteerd, soms ronduit plat; maar ook vaak geestig, puntig, gevat, scherp, witty. Schouten bezingt herhaaldelijk de paring, zoals in het 'dionysisch' aandoende 'Heerlijk landleven'. 

En toch, studentikoos als deze gedichten mogen zijn in hun toon, pose en modus, íets van de latere Rob Schouten (van dé Rob Schouten zonder meer) is er al in herkenbaar: iets 'onderliggends', zijn preoccupaties, zijn 'levensfilosofie'. En al in zijn 'jeugdwerk' bewijst Schouten een taalvaardig, eloquent dichter te zijn.

Poëzierapport: Peter Ghyssaert

Zwei Seelen in einer Brust

In een ander leven mag ik studenten onderwijzen in het lezen van poëzie. Aanvankelijk verwachten ze dat ik betekenis geef aan een gedicht. Ik probeer hen dan aan te zetten tot een tegenbeweging. Traag en herhaaldelijk kijken en luisteren naar wat zich in de regels afspeelt. Dan immers kan zichtbaar en hoorbaar worden welke nieuwe, tot dan toe ongekende, betekenissen de gedichten geven aan ons en wat ons omringt. 

 Zo laat Peter Ghyssaert zich lezen. Kijkend en luisterend. Zijn poëzie is echter geen comfortabele zetel waarin ik achterover kan leunen. Meestal verzoekt ze alert te blijven, als zat ik op de rand van een kwikkelend taboeret. Dat ligt aan de originele beelden die vaak onverwachts kantelen. Ik pluk een gedicht uit zijn recente bundel Ezelskaakbeen :

Poëzierapport: Wiljan van den Akker

Onlangs verscheen Hersenpap, de tweede bundel van Wiljan van den Akker. Over zijn debuut, De afstand, merkte ik eerder, in mijn bespreking voor Poëzierapport, op:

'Wiljan van den Akker heeft de neiging omslachtig en breedsprakig te formuleren. Hij schrijft te lange, complexe zinnen, met te veel bijzinnen en voorzetsels, gebruikt te veel woorden, veel woorden en regels zijn ronduit redundant. (...)

Het mag allemaal gecomprimeerder, geserreerder én suggestiever. (...) In sommige gedichten doet de stijl van Van den Akker wel aan die van een politicus denken. (...) Van den Akker zegt heel veel en tegelijk heel weinig, als een politicus die weigert concrete uitspraken te doen en er daarom maar eloquent omheen lult. (...)

De dichter houdt voortdurend een slag om de arm (...), waardoor hij alles wel heel erg in het vage houdt. Het is het discours van de diplomaat, de poëzie van de politicus, na wiens toespraak ik mij met lege handen voel staan.'

Is mijn oordeel over zijn tweede bundel milder? Ik meen van niet.

Het valt mee met de lange, gecompliceerde zinnen, en met de hoeveelheid voorzetsels, maar Van den Akker munt nog altijd uit in vaagheid (in niet-helderheid) – hij is een grootgebruiker van onbepaalde voornaamwoorden, van weinig concrete (zeg maar gerust volkomen nietszeggende want volkomen 'variabele') bijwoordelijke tijdsbepalingen en, in het algemeen, van vage en onbestemde formuleringen. Het heeft er alle schijn van dat Van den Akker 'alles' liefst in het midden houdt, in het ongewisse. Wellicht weet hij zelf niet precies wat hij wil zeggen.

De achterflap maakt overmoedig gewag van 'paradoxen' die 'kenmerkend' zouden zijn voor de poëzie van Van den Akker. Ik zie enkel zeer simpele en opzichtige tegenstellingen, ongerijmdheden, een rechtstreekse koppeling van een 'ding' aan zijn tegendeel: het toekomende aan het voorbije, en andersom, beweging aan stilstand, slapen aan ontwaken. Ik zie enkel een dichter die zichzelf tegenspreekt, en die tegenspraak wil verheffen door haar aan te duiden met 'paradoxen'.

Kort Rapport: Piet Gerbrandy

Gerbrandy, classicus, recensent, dichter, vertaler van het standaardwerk over rethorica van Quintilianus, breekt in zijn jongste werk dwars door alle genres heen. De bundel is opgebouwd uit zeven teksten die onderling zeer verschillen maar met elkaar gemeen hebben dat ze diverse tekstsoorten combineren.

Proza, poëzie, brieven, dialogen, filosofische verhandelingen, alles wisselt elkaar af in een nieuw, harmonieus geheel. Het leeuwendeel van de teksten gaat over de liefde, maar steeds in een ander licht, bijvoorbeeld over het afscheid van een oude, trouwe fiets, waarin we natuurlijk meer kunnen zien dan de anekdote alleen.

De ondertitel van de bundel verwijst naar ik aanneem naar De vertroosting van de filosofie van Boëtius. In die verhandeling, geschreven in de gevangenis, in afwachting van zijn executie na een politieke samenzwering, gaat het over de omgang met het lot en de bestendigheid van geluk. Gerbrandy verplaatst die thematiek naar het heden, in een wereld zonder God. In het ‘hoofdstuk’ Ultieme troost lezen we een liefdesbrief waarin de aard van de liefde in filosofisch licht wordt bezien:

Lieve, het is goed dat je vertrokken bent. Blijven had niets toegevoegd aan ons samenzijn, had er zelfs afbreuk aan gedaan. We hadden tot in het oneindige elkaar de liefde kunnen verklaren of bewijzen, maar ik geloof niet dat ons dat een stap verder had gebracht, in een heilzame richting bedoel ik. Ja, het is goed dat je er niet meer bent. Mijn verlangen is sterker zo, maar beter hanteerbaar. Voor wie zich langdurig wil redden verdient hanteerbaarheid aanbeveling. Hoe  verder je van mij vandaan bent, des te gemakkelijker kan ik je kneden naar mijn beeld. Smijdig is de witheid en de volte van je leden. Althans zo wil ik me je herinneren.

Misschien is dit wel de kern van de bundel: de precaire balans tussen verstand en gevoel zie je hier doorschieten. En dat ‘kneden naar mijn beeld’ doet me denken aan de Bijbel; hoe God niet wil dat er een beeld van hem wordt gemaakt en Hij de mens naar zijn beeld maakt. In het wereldbeeld van deze bundel is er geen God en moet de dichter zelf alles scheppen. Daarin zit misschien dan ook troost; de troost van de poëzie. Het lichaam van de vrouw is wit en gemakkelijk kneedbaar, want de dichter heeft de macht. en kan alles naar believen invullen.

Maarten Doorman stelt in Paralipomena dat filosofie en poëzie vaak een ongelukkig huwelijk opleveren; Gerbrandy zoekt naar een balans. Maar is het daarmee  poëzie? ‘Alle gedichten zijn eindig / ons samenzijn is een gedicht / ons samenzijn is dus eindig’, lezen we in Een welgeronde bol. Hier speelt Gerbrandy met logica, mixt hij opnieuw genres. Om nu te zeggen dat het allemaal heel dichterlijk is, nee. Maar hij verkent wel de grenzen van de poëzie. Waar hij het vroeger zocht in de strijd tussen tederheid en rauwheid, met zinnen als ‘ligt een kut in het gras die ik streel’, 
zoekt hij het nu meer in de verdieping. De man die alles weet van rethorica en de dichter zijn nu één.

Recensent: Hanz Mirck

Smijdige witheid - Piet Gerbrandy
Uitgeverij Contact, Amsterdam, 2011
ISBN 9789025436025  - € 19,95

Poëzierapport: Benno Barnard

ALLES MOET BLIJVEN ZOALS HET NOOIT IS GEWEEST
 

Over Krijg nou de lyriek van Benno Barnard

Het dichterschap van Benno Barnard imponeert. De man weet wat een vers is, wat Nederlands is en hij heeft een mening over hoe een vers in het Nederlands moet klinken. Zijn inzicht in versificatie is groot. Het gaat daarbij om meer dan ambachtelijkheid: zijn vertrouwdheid met en zijn uitgebreide kennis over de Westerse verstraditie gaat gepaard met een brede literair-historische en een puur historische analyse en kijk op het vers. Hij getuigt daarbij overigens ook van een eigen, moralistische kijk op de wereld. Benno Barnard is een beetje de Auden van de Lage landen.