Literair Weblog De Contrabas

Opwinding alom: a signed copy. En toch ook weer niet.

I was carrying a copy of La Peste with me, having almost finished reading it. We sat down on the terrace of the Café de Paris.
You’re still reading that Peste? he asked me.
I’m almost at the end.
And my Balcon? Have you read that?
Not yet, I said.
Why not?
I’m waiting for the end of the month, so I can buy another copy, I told him.
But what for?
Because my copy’s inscribed. You signed it for me.
What’s that got to do with it?
I told him I did my reading in cafés, and I was afraid something might happen to the book if I took it out with me. I said I was keeping it as a souvenir.
He reached out and seized my copy of La Peste. Then he ripped out the first page.
Do that with my book, he said. Tear out the page that has the inscription on it. Read the play. Then paste the page back in. It’s certainly better to read a book than leave it on the shelf for fear of losing the signature. 

De ‘I’ in de scène hierboven is Mohamed Choukri. De ‘he’ Jean Genet. Het gesprek vindt plaats op 17 oktober 1969 en werd door Choukri opgenomen in In Tangier: Jean Genet, Tennesse Williams, Paul Bowles.

Het dorp: Garrison Keillor, Panos Karnezis en Siegfried Lenz weten nog hoe het was

Als Garrison Keillor voorzichtiger was geweest en zijn map met manuscripten niet onbeheerd achter had gelaten - met het spoorloos verdwijnen van twee verhalen als gevolg - in het toilet waar hij zijn zoontje hielp met handen wassen, had hij misschien nooit meer verhalen geschreven over het dorpje Lake Wobegon.
Verhalen die ik hem heb horen voorlezen op de BBC World Service en die ook toen ik ze zelf las - Lake Wobegon Days heet de eerste bundel belevenissen - hun lichtheid behielden. 

Lake Wobegon, Minnesota - ‘named for the body of water that it borders. Bleakly typical of the prairie Lake Wobegon has its origins in the utopian vision of the nineteen-century New England Transcendentalists but now is populated mainly by Norwegians and German who attend LAKE WOBEGON LUTHERAN CHURCH and OUR LADY OF PERPETUAL RESPONSIBILITY neither of which are remarkable.

De paus, Sören Kierkegaard en Maxim Februari zijn het eens

Uit de mond van Maxim Februari meende ik tijdens het Zomeravonden-interview een citaat van Sören Kierkegaard te horen dat opvallend hetzelfde klonk als de woorden waarmee de paus zondag op het strand van Copacabana jongeren de wereld in stuurde: gaat – zonder angst – om te dienen.

Maar omdat ik het niet zeker wist, wilde ik dat toch even checken. Ik bevond me niet in de onmiddellijke nabijheid van Een pruik met paardenhaar & Over het lezen van een boek: Amartya Sen en de onmogelijkheid van de Paretiaanse Liberaal, het proefschrift van M. Februari & Marjolijn Drenth waaruit de interviewer Kierkegaard gevist had, dus moest ik mijn zoekzin even uitstellen.

Inmiddels heb ik het doorgebladerd. Ik vond dit:

'Moraal is niet anders dan het verbod om niet te bestaan.
(a)        Iris Murdoch beweert dat goede, heilige mensen onzichtbaar zijn.
(b)       Sören Kierkegaard zegt dat mensen om hun nederigheid te tonen naar het Lunapark moeten.'

Van Dan Browns Inferno naar Dante’s Hel: Hinauflesen of een graantje meepikken?

Over lezen en Lezen - laat ik het verschil dat gemaakt wordt tussen lectuur en Literatuur zo maar even samenvatten - nemen verschillende mensen verschillende standpunten in. Zo zijn er mensen die denken dat het kwaad kan dat een kind strips leest en menen anderen dat het lezen van strips een opstapje is naar het lezen van boeken. 

Er zijn mensen die er nog altijd van overtuigd zijn dat Hinauflesen mogelijk is. Dat Bildung bestaat. Die mensen zullen er geen kwaad in zien dat Inferno van Dan Brown en Inferno van Dante Alighieri in menig stationskiosk - en in sommige kwaliteitsboekhandels - broederlijk naast elkaar liggen. Die zullen dat zelfs toejuichen. 

Zelf ben ik sceptischer, en kritischer. Ik denk niet dat het zin heeft om mensen via Dan Browns Inferno te verleiden om in De goddelijke komedie van Dante Alighieri te beginnen. 

De crisis in het boekenvak als metafoor voor…

Je kunt honderd keer zeggen dat het crisis is in het boekenvak, maar het is pas echt waar als anderen het zeggen. De overtreffende trap daarvan is de crisis in het boekenvak gebruiken als metafoor. Dat veronderstelt immers dat iedereen weet dat het waar is, anders heeft het overdrachtelijk gebruiken van de ontstane situatie geen zin.

Zo bekeken gaat het al zeker drie jaar helemaal niet goed in het boekenvak. In 2010 schreef Ger Thijs voor Het toneel speelt het stuk Een nieuw leven. Hoofdpersoon is een bevlogen uitgever, die nadat hij de door hem opgerichte uitgeverij gedwongen moet verlaten tot de conclusie komt dat zijn hele leven op drijfzand gebouwd is. Het is maar goed dat zijn vader hem land heeft nagelaten… 

The Writer van Pierre Jacquet-Droz: schrijven op de automatische piloot

Met een stapel net verschenen boeken binnen handbereik is de verleiding groot om net zoals dat in boekwinkels gaat wat al wat ouder is in de kast te zetten en voorlopig ongelezen te laten. Toen ik vorige week huishield en drastisch aan het reorganiseren sloeg, kwam ik Goud uit stro: het menselijk lichaam als avontuur van Bianca Stigter tegen. Essays die nu eens letterlijk over het lichaam gaan, maar vaker over de verbeelding ervan in boek en film. Niet nieuw en vergeleken met latere bundels - De ontsproten Picasso en Per ongeluk expres  - minder bekend.

In 1 + 1 = 2 is E = MC² schrijft Bianca Stigter over poppen, cyborgs, robots en andere kunstmensen, precies zoals de ondertitel van het essay belooft. In haar beknopte cultuurgeschiedenis beperkt ze zich niet tot sciencefiction en robotica. Ze behandelt het hele brede scala van menselijke machines citeert zelfs een artikel van Heinrich von Kleist uit 1810 - Künstliche Menschen verschenen in het Berliner Abendblatt van 12 december (toen ik dat stuk probeerde te vinden, vond ik dit). In dat artikel laat Von Kleist een balletdanser aan het woord die vindt dat marionetten mooier dansen dan mensen vanwege het ontbreken van bewustzijn, waardoor ze volledig samenvallen met de bewegingen die ze maken. Zo heb ik het nog nooit bekeken. 

Nog even: Harry Mulisch en zijn kroonprins - Van der Heijden versus Zwagerman

Gisteren was in College Tour te zien hoe A. F. Th. van der Heijden Joost Zwagerman een gebrek aan hoffelijkheid verweet. Zwagerman had immers verzuimd om tijdens een interview in De wereld draait door te vermelden dat Harry Mulisch niet alleen hem maar ook A.F.Th. van der Heijden als kroonprins had aangewezen.

A. F. Th. van der Heijden moest dat wel zeggen omdat hij tijdens College Tour zowel met de uitspraak van Mulisch als met die van Joost Zwagerman geconfronteerd werd. 

Toen Harry Mulisch op in februari 2010 te gast was in College Tour vroeg Twan Huys hem wie hij als zijn kroonprins zag. Hij bedacht zich niet en noemde Joost Zwagerman. Toen door iemand in het publiek de naam A. F. Th. van der Heijden geroepen werd, moest hij erkennen dat A. F. Th. Wellicht wellicht een terechtere kandidaat was.

Een maand later – maart 2010 - stond in Vrij Nederland een dubbelinterview met de koning en zijn kroonprins. Daarin wordt gerefereerd aan het moment waarop Mulisch Zwagerman voor het eerst zo genoemd zou hebben: ‘De Grote Een en zijn Kroonprins, want ja, die eretitel is Zwagerman ooit toebedacht in een eerder Vrij Nederland-gesprek: met Harry Mulisch, Jan Blokker en Henk Hofland.’

Het beste 'probeersel' bekronen: de Jan Hanlo Essayprijs 2013

Essay (o) [oorspronkelijk Frans essai (proef)]: Niet te korte, voor een ruim publiek bestemde, subjectief gekleurde verhandeling over een maatschappelijk, wetenschappelijk of letterkundig onderwerp, gekenmerkt door goede, persoonlijke stijl.

Die omschrijving staat steevast op de eerste pagina van het Cossee Essay, een reeks die inmiddels een aanmerkelijk aantal boekjes van bescheiden omvang telt. Best een heldere omschrijving, en helemaal in de traditie van Michel de Montaigne. Zij het dat in Nederland in eerste instantie een ander type essay in de smaak viel. Dat lees ik dan weer in de inleiding van Maarten Asscher en Arjen Mulder in het juli-augustus-september nummer van De Gids (2007): De titels van Montaigne. Montaigne is niet de enige grondlegger van het genre. Francis Bacon is de andere. 

Wie wetenschappelijke, filosofische en kritische beschouwingen schrijft op basis van bronnen of algemeen aanvaarde denkbeelden en denkmethoden is een volgeling van Bacon. Wie de eigen ervaring en het persoonlijk inzicht op de voorgrond plaatst, essayeert op de wijze van Montaigne. Zo vatten de inleiders van De titels van Montaigne de voornaamste verschillen tussen de grondleggers samen.

Rachel Seiffert breit

Rachel Seiffert breit. Nu doet ze dat om de tijd tussen interviews te doden, thuis helpt het bij het schrijven. ‘Sommigen gaan ijsberen, ik brei.’ Maar vandaag heeft het tijdverdrijf haar in de knoei gebracht. De breipennen in haar tas gaven oponthoud op het vliegveld in Londen, voor haar bliksembezoek aan Amsterdam. Oeps, verdacht steekgerei en mevrouw reisde wel erg licht.

Ooit breide ik ook. Ik breide om erbij te horen. Iedereen - bijna iedereen, van de mannen, dat waren er niet veel, deed slechts een enkeling het - breide op de Bibliotheek- en Documentatie Academie, en niet alleen in de pauzes. Zover ging ik niet. Maar ik ging wel weer zover dat ik in een overvolle trein - ik was een studentforens - het attachékoffertje dat mijn vader niet meer nodig had en mij cadeau gedaan had op schoot legde, de sluitingen in de stiltes die toen nog vielen in een trein open liet springen en er dan bij wijze van statement mijn breiwerk uit haalde.  

Hannah Arendt: van de film, via de brieven en de filosofie (v.v.) naar de poëzie

Dat zoeken we op - waarbij ‘we’ niet anders dan als burgerlijk enkelvoud opgevat dient te worden - dacht ik toen ik Hannah Arendt in Hannah Arendt, de film van Margarethe von Trotta, zag wandelen met Martin Heidegger en hoorde refereren aan een brief waarin ze hem op zijn nazisympathieën had aangesproken. Ik kon dat denken, wetende dat de briefwisseling Brieven en andere getuigenissen 1925tot 1975 al heel lang klaarligt om gelezen te worden. 

Thuisgekomen zocht ik maar vond niet. In de hoop dat internet uitkomst zou bieden, zocht ik daar verder. Ook daar vond ik niet wat ik zocht, maar net zoals ik in het brievenboek van alles vond waar ik niet naar op zoek was maar me vervolgens wel van andere bezigheden afhield, vond ik op internet iets dat niet alleen het niet-vinden van die brief verklaarde, maar ook waarschuwde voor al trekken van al te voorbarige conclusies na het lezen van de brieven die er wel zijn.

Ik vond een essay van Hans Achterhuis uit 2003: Een filosofische liefdesaffaire?: de briefwisseling tussen Heidegger en Arendt. Achterhuis, een Arendt-fan, veegt in zijn beschouwing de vloer aan met mensen die menen dat het mogelijk is om vanuit de brieven die voor privégebruik bestemd waren - Arendt en Heidegger zouden volgens hem nooit akkoord zijn gegaan met publicatie - zinnige dingen te zeggen over de beïnvloeding van de opvattingen en filosofie van Arendt door haar leermeester Heidegger.