Literair Weblog De Contrabas

Liliane leest… flapteksten met de nodige reserve

Lang voordat Gummbah de daad wel bij het woord voegde en kwam met Net niet verschenen boeken ontstond al wandelend in onze hoofden het idee voor een tentoonstelling. Vijfentwintig boeken zouden we bedenken. Vijfentwintig verhalen geschreven door verzonnen schrijvers met een fictieve biografie, geheel in stijl vormgegeven, zonder dat dit hun verkoopbaarheid en ons gevoel voor eigenwaarde zou schaden.
Tentoonstellen wilden wij de omslagen van die boeken: ons fonds.

Het was een uit nood geboren idee. Zij zocht naar een manier om haar foto’s onder de aandacht van uitgevers te brengen. Ik was schrijvend nooit verder gekomen dan eerste alinea’s, hoe levensvatbaar de ideeën die zich in mijn hoofd genesteld hadden ook leken.
Maar ook uit nood wordt kunst geboren.

ons fonds was conceptuele kunst in optima forma: het bleef bij het idee.

Manuscriptata een boekenmarkt

Vroeger, toen ik nog alleen maar lezer was, dacht ik dat er achter de deuren die voor mij gesloten bleven hele bijzondere dingen gebeurden. Vers voor de Pers. Daar gebeurde het. Dacht ik. Maar daar was ik niet welkom. Ik was maar een lezer en de lezer stond helemaal aan het eind van de boekenketen.
Voordat een boek de lezer bereikt, moet er heel wat gebeuren. En dat gebeurde - dacht ik - voor een deel op bijeenkomsten waarvan ik wist dat ze er waren, maar waar ik niet naar binnen mocht.

Toen ik twee jaar geleden voor het eerst naar Manuscripta mocht, moest ik mijn mening bijstellen. Zo exclusief als ik het me had voorgesteld, was het niet. En zo heel anders dan wat ik tot dan toe tijdens manifestaties - ik zag schrijvers in het echt bij De Bijenkorf; dwaalde op de Boekenbeurs in Antwerpen; woonde lezingen van literaire genootschappen bij - waar ik als lezer wel naar toe mocht, was het niet. Er waren boeken. Er waren schrijvers. Er was een programma met voor elk wat wils.

Mont Ventoux: met wie ga je die berg op?

Nog maar net uit en toch al 40.000 exemplaren verkocht. Hoe zou dat nou komen? Ventoux van Volkskrant-columnist Bert Wagendorp doet het sinds het boek door de handelaren in De wereld draait door tot Boek van de Maand werd uitgeroepen goed.
Gisteren mocht de schrijver bij Knevel & Van den Brink het succes komen verklaren en moest hij zich verantwoorden voor de vele vloeken die het boek volgens Andries Knevel ontsieren.

Volgens Bert Wagendorp praten mannen van een zekere leeftijd onder elkaar gewoon zo. En over mannen van een zekere leeftijd gaat Ventoux. Mannen die elkaar al heel lang kennen en nog een keer die berg op fietsen vanwege het verleden en vanwege de vriendschap. Want Ventoux is geen roman over wielrennen/fietsen, maar een roman over vriendschap. Als één lichaam de berg op fietsen, beter kun je volgens Bert Wagendorp vriendschap niet verbeelden. 

Petrarca, die de berg op 26 april 1336 om heel andere redenen beklom, zag uiteindelijk af van het idee dat samen met vrienden te doen. Hij zocht naar geschikt gezelschap en kwam tot de conclusie dat hij met geen van zijn vrienden de onderneming aandurfde. Uiteindelijk koos hij voor zijn broer, die zich zeer vereerd voelde. In zijn reisbrief De beklimming van de Mont Ventoux/The Ascent of Mont Ventoux beschrijft hij wat er op zijn vrienden tegen was:

Achtergrond: Nultijd - Juli Zeh: Een verhaal met een ontknoping?

Zinnen die op onheil wijzen

Een gewaarschuwd mens telt voor twee, en omdat ik ergens gelezen heb dat Nultijd  van Juli Zeh een psychologische thriller is, doe ik mijn best om geen enkele aanwijzing over het hoofd te zien. Ik hou niet van boeken die het moeten hebben van hun ontknoping, dus hoop ik er het beste van en ondertussen ben ik op mijn hoede.

Het begint al op bladzijde 11. Daar staat: ‘Arrecife was een aaneenschakeling van onaangenaamheden. Overheidsgebouwen, rechtbanken, politiekantoren, hotels, ziekenhuizen. Je rijdt er alleen naartoe als je een probleem hebt, zei Antje weleens. Die dag wist ik nog niet dat ik er een had.’

‘Die dag was ik nog niet dat ik er een had.’ De man die even daarvoor op het vliegveld gasten in ontvangst genomen heeft - en daarbij doet alsof het dierbare vrienden zijn om zo taxichauffeurs om de tuin te leiden - heeft dus een probleem. In realtime weet hij dat dan nog niet, maar in de verteltijd wel. Meer dan een aanwijzing die leidt naar een ontknoping, wijst dit op een ingenieuze vertelstructuur, en dat houd ik dan weer wel van.

De zolen van de schoenen van Jan Siebelink

Jan Siebelink is een ijdele man. Dat weet ik omdat hij het mij ooit zelf vertelde toen ik hem aan het begin van een interview drie keer zijn eigen hoofd liet zien en hem vroeg te vertellen wat voor man die man(nen) op de foto is/zijn. Hij gaf eerlijk toe niet naar die foto’s te kunnen kijken, vanwege die ijdelheid. Aan die ijdele man, die als schrijver lang op succes heeft moeten wachten, wijdt het Letterkundig Museum een tentoonstelling: Jan Siebelink: Het wonder dat mij is geschied. De aanleiding: zijn vijfenzeventigste verjaardag.

Ik probeer me voor te stellen hoe hij daar zelf tijdens een feestelijke opening te midden van dierbaren en andere genodigden kijkt naar wat er van hem geworden is. Hoe hij daar niet alleen met zijn werk maar ook met zichzelf geconfronteerd wordt. Zijn hoofd is er veel meer dan drie keer te zien. Het vaakst geschilderd en getekend door zijn goede vriend Klaas Gubbels. Die denk ik tot de kern doordringt, maar geen flatterende portretten heeft gemaakt.

Onderweg naar 30 april: Viktor IV ligt naast de (Blauw)brug

Er zijn dingen die je maar beter in voorraad kunt hebben voor het geval dat. Daarom trek ik af en toe tijd uit om kaartjes te kopen die op een later moment de indruk wekken gekocht te zijn for the occasion. Tijdens een van die strooptochten stuitte ik in de bakken van een bekende (ansicht)kaartenwinkel aan de Amsterdamse Keizersgracht op werk van Viktor IV. Kleine collages, gemaakt van Oost-Indische inkt, waterverf en getypte en gestempelde letters. Ik herkende grachten die ik net gevolgd of gekruist had, maar ook de kameel – ik bedoel de dromedaris – van Camel, maar er waren ook ‘plaatjes’ bij die vooral vragen opriepen. Ze hadden allemaal dezelfde naam: ‘Logbookpage’.
Ik kocht er tien, omdat allemaal een beetje overdreven was. Sommige kocht ik dubbel omdat ik zeker wist dat ik ze anders nooit zou versturen, hoe toepasselijk ook.

Ondertussen was er wel een belletje gaan rinkelen. Viktor IV. Ik kende een Viktor IV, maar ik kon me niet voorstellen dat de Viktor IV die ik kende – nou ja, kennen is natuurlijk een groot woord, ik kende de naam – dezelfde Viktor IV was als de man van deze ‘logboekbladen’.

The Daan Heerma Van Voss Show: tribunaaltje spelen

Dat Daan Heerma van Voss, schrijver van De vergeting, een ‘roman’ waarin hij verslag doet van het eendaagse falen van zijn geheugen, in dat boek niet alleen zichzelf maar ook anderen met hun eigen naam opvoert en uitermate openhartig over hun doen en laten bericht, kwam hem op een dagvaarding van openbaar aanklager Gerard Spong te staan. Onder het mom van literatuur had de jonge schrijver zich volgens de ervaren mr. Spong – al speelt die zelden de rol van openbaar aanklager - schuldig gemaakt aan een drietal vergrijpen. Hij heeft – in gewone mensentaal, de officiële aanklacht staat hier – opzettelijk de privacy van mensen in zijn directe omgeving geschonden, zich ten koste van anderen verrijkt en de rechten van anderen geschonden.

Ik zou hier als een rechtbankverslaggever het verloop van de zitting kunnen weergeven, maar dat doe ik niet. De zitting was in scène gezet, alle teksten vooraf geschreven en op elkaar afgestemd, en de uitkomst stond van tevoren vast. Het was immers Daan Heerma van Voss zelf die dit Tribunaal bedacht had. Hij werd door de rechter dan ook op alle punten vrijgesproken.

Liliane leest… soms samen met anderen

Sinds een jaar of wat zit ik in een leesclub. Dat wil zeggen… eigenlijk zit ik niet in een leesclub, eigenlijk leid ik een leesclub. Ik zat op een terras in een stad waar ik ooit werkte en woonde – in die volgorde ging het – toen er iemand uit die voorbije tijd langs kwam. Die iemand zei op zoek te zijn naar mij, want ‘ze’ waren op zoek naar iemand die de leesclub kon leiden. Ik kon met niet voorstellen dat de voorzienigheid mij daarom juist die dag op die plek in dat zonnetje had laten plaatsnemen. Maar het verzoek nam ik welwillend in overweging. 

In de tijd dat ik nog werkte op de plek waar ik vanaf mijn stoeltje in de zon op uitkeek, waren leesclubs a pain in the ass om het maar eens oneerbiedig te zeggen. Clubjes dames van goeden huize die zich best zes keer per jaar een boek konden veroorloven, eisten nog maar net verschenen titels in zoveel exemplaren op dat een hele regio maandenlang achter het net viste. Ik haalde die niet zo dierbare herinneringen op met degene met wie ik in de zon zat en die hier vroeger ook woonde en werkte – in die volgorde. Minimaal één keer per jaar komen wij samen voor de reünie in besloten kring die vriendschap heet. Soms rijden we dan ook even langs vroeger.

Column: Het eeuwige volk kent geen angst - Shani Boianjiu

De wereld ontdekken dankzij de literatuur

Na afloop van een vergadering lopen we richting station. Omdat nog niet alles gezegd is, zetten we de beraadslagingen voort. Drie op een rij versperren wij de weg voor mensen die meer haast hebben dan wij. Toch voel ik me tekortgedaan als een meisje mij de pas afsnijdt. Nog voor ik ook maar iets kan denken, zie ik het logo op haar rugzak. Het is een merk waar ik tot voor kort nog nooit van gehoord had. Toen ik het tegenkwam in een boek – Het eeuwige volk kent geen angst van Shani Boianjiu – dacht ik dat het een merk van daar was. Daar is in dit geval Israël.

'Zodra we gingen zitten en ik mijn Bijbelhuiswerk uit mijn JanSport-rugzak haalde, stortten de meisjes zich allemaal op mij. We hadden allemaal JanSport-rugzakken dat jaar. De mijne was zwart; die van Emuna had een patroon met paarse en gele ruiten. Ze was het enige meisje dat naast me wilde zitten dat jaar, toen Avishag en ik niet meer met elkaar praatten omdat we ruzie hadden over mijn verliefdheid op Dan.’

Niet dus, blijkt als ik thuis op internet zoek. Weer wat geleerd dankzij de literatuur. JanSport is een wereldmerk. Eastpak en Kipling hebben er een concurrent bij.

Nikos Kazantzakis over de Franciscus in wiens sporen paus Franciscus treedt

De naam die hij koos is makkelijker te onthouden dan de naam die hij na zijn uitverkiezing moest afleggen. Gisteren werd Jorge Mario Bergoglio Franciscus en die naam zal hij tot zijn dood dragen. Zelfs als hij, net als zijn voorganger, op enig moment bepaalt dat hij niet langer aan zijn eigen verwachtingen voldoet, blijft hij Franciscus. Franciscus, naar Franciscus van Assisi, die armoede, liefde en kuisheid predikt. De nieuwe Franciscus wordt eenvoud, betrokkenheid en daadkracht toegedicht.

Zes jaar geleden reed ik door het dal van Spoleto naar Assisi. Het landschap leek als een loper uitgerold om gasten de weg naar de stad te wijzen. Van dat landschap hadden we al uitgebreid genoten. We waren in Umbrië voor de natuur, maar wilden onszelf de door de mens geschapen schoonheid niet ontzeggen. Dat hoefden niet per se kunsthistorische hoogtepunten te zijn. Ook de als adelaarsnesten op afgeplatte hoogtes gedropte dorpjes konden ons bekoren. Als we maar ergens ons kopje koffie konden drinken, er mensen waren om naar te kijken en we zwaluwen zagen zwieren.