China, tempel van wijsheid en cultuur (7)

Henk Pröpper schreef een ingezonden brief in de Volkskrant, die ook op de Facebook-pagina van het Letterenfonds staat:

De aanwezigheid van veel Nederlandse schrijvers en uitgevers op de boekenbeurs in Beijing leidt tot commotie in Nederland, die ook in China niet onopgemerkt blijft. Daarbij worden de vroeger gebruikelijke principes van hoor en wederhoor (dit heb ik geprobeerd, maar er is alleen 1 keer, heel weinig weerwoord gekomen, voor de missie naar China, CB) niet altijd toegepast. Meningen worden gepresenteerd als feiten. Gelukkig zijn er ook journalisten die zinnige informatie verschaffen aan de Nederlandse lezer.

De beurs loopt nu ten einde, het moment de beweegredenen van onze 'missie' nog eens te ontvouwen en ook enkele conclusies te trekken.

Vooraf: het Nederlands gastlandschap is jarenlang voorbereid en tot stand gekomen mede dankzij de wens en later de steun van veel Chinese uitgevers; alle zijn uitdrukkelijk op de hoogte van de betekenis van het vrije woord in Nederland. Zij kennen onze 17e en 18e eeuw beter dan wij de hunne.

Vanaf het begin hebben de Nederlandse auteurs die ons vergezellen helder uitgesproken dat hun drijfveer was China te leren kennen, schrijvers, journalisten en uitgevers te ontmoeten, en waar mogelijk ook in contact te komen met kritische (dissidente) auteurs en kunstenaars. Hierover is overleg geweest - veelvuldig - met Amnesty International en auteurs van een lijst van Amnesty International zijn ook bij het gastlandprogramma betrokken, dat niet zonder reden 'Open landschap - Open boek' is genoemd.

Zoals bekend is deze week aan enkele schrijvers huisarrest opgelegd, mogelijk ook in verband met de boekenbeurs. Dit laat zien dat de situatie van kritische auteurs lastig is en dat subtiliteit geboden is, in het belang van de Chinese auteurs. Tegelijkertijd verraadt het ook de behoefte van veel Chinese uitgevers en auteurs de onze te willen ontmoeten. En dit gebeurt. Op podia worden onderwerpen die met de mensenrechten samenhangen besproken, op een hoffelijke, literaire maar daarom niet minder indringende wijze. De Nederlandse uitgevers, ofschoon soms wat sceptisch vertrokken, raken niet uitgepraat over het ongemeen hoge niveau van de gesprekken die zij met hun Chinese collega's voeren.

Anders dan in deze krant beweerd zijn de afgelopen dagen talrijke 'deals' gesloten om ook het economische effect te schetsen. De Historische Uitgeverij verkocht alle boeken die werden aangeboden, Leopold reeksen kindboeken. Veel van de aanwezige auteurs ondertekenden nieuwe contracten. Het Van Gogh Museum sloot - denk ik - een van de grootste contracten uit de geschiedenis van de Nederlandse uitgeverij met de definitieve verkoop van de rechten van de Verzamelde Brieven van Vincent van Gogh. De schrijvers zijn onder de indruk van de aandacht en nieuwsgierigheid van het vaak talrijke publiek.

Met dat alles wordt bereikt wat wij ons vooraf voornamen: het leggen van duurzame verbindingen met de Chinese uitgeefwereld waarbij zowel culturele als economische belangen spelen. En intussen op een manier die uitgaat van respect voor de Chinese cultuur aandacht vragen voor thema's die raken aan de mensenrechten.

Onze Chinese partners hebben dat in hoge mate geapprecieerd. Zij kennen de geluiden in Nederland. Zij beschouwen het landschap dat wij ontwierpen als een vrijplaats. Zij spreken in literaire bewoordingen over de veranderingen die gaande zijn en voelen zich daarin gesteund. Harde woorden, grote gebaren zijn niet altijd nodig om een (kleine) rol te spelen. Laten wij liever wat bescheiden zijn, en pragmatisch en efficiënt: niet wij, de Chinezen bepalen hun toekomst.