China, tempel van wijsheid en cultuur (13) - Maghiel van Crevel

Maghiel van Crevel is hoogleraar Chinese Taal- en Letterkunde in Leiden. De Contrabas vroeg hem, duizelig geworden van alle informatie rond de Chinareis van 's lands topauteurs, om raad.

CB: Als ik nadenk over de Chinareis van Nederlandse auteurs, dan duizelt het me. Ik hoor stemmen voor, en stemmen tegen, en vind het niet gemakkelijk om een positie in te nemen.

MvC: "Laat ik beginnen met te stellen dat de mensenrechtensituatie in China slecht is, met politieke dissidenten als een belangrijke categorie slachtoffers, en dat het er de laatste jaren niet beter, eerder slechter op is geworden."

"Maar in het rumoer rond de Boekenbeurs zitten systematische denkfouten en onwetendheid. Schrijvers uit China worden in deze, maar ook in andere discussies over literatuur uit China, vaak automatisch aangezien voor politieke dissidenten. Die gelijkstelling is onzinnig. Ze is onderdeel van 1984-achtige, Koude Oorlog-beelden van China, met een vleugje James Bond -- volstrekt uit de tijd, zoals iedereen weet die iets verder kijkt dan het cliché, en zich een beetje in de materie verdiept."

"Wel is het zo dat er censuur (en dus zelfcensuur) bestaat, op papier en online, en dan ook op literair gebied, niet alleen als het gaat om politieke teksten. Maar die richt zich met name op een lijstje taboe-onderwerpen in de politieke sfeer (Falungong, Tibet, Taiwan, de leidende rol van de Communistische Partij) en op pornografie, en er is vooral heel veel wél mogelijk. Niet alleen op literair gebied: ook als het bij voorbeeld gaat om extreme performance art. Denk ook aan de enorme hoeveelheden buitenlandse cultuur die China sal decennia binnenkomen: film, literatuur, muziek en ga zo maar door."

"Tijdens Manuscripta had Margot Dijkgraaf een interview met Su Tong en Mian Mian, waarin Su Tong op den duur moest gaan uitleggen waarom hij wél kan publiceren. Dat is de omgekeerde wereld." (Ook Maarten Dessing schrijft over dit interview, op de website van Knack na te lezen, CB.)

CB: U vindt dus dat deze Chinareis zinvol is?

MvC: "Absoluut. Een boycot is onzinnig, en contraproductief. Je moet juist in gesprek gaan en in gesprek blijven. En wat Nederlandse schrijvers daar al dan niet zeggen over mensenrechten is voor ieder een individuele keuze. Het is opvallend dat -- in weerwil van hoe hier meestal over literatuur wordt geschreven -- de Nederlandse schrijvers door velen nu ineens als vertegenwoordiger van een volk / staat worden gezien. Eigenlijk een mooi spiegelbeeld van de illusie dat elke (goede) Chinese schrijver wel een dissident moet zijn."

"Nog even over die boycot: dan zou je dus reageren op misdraging van het regime met het afsnijden van het contact met de mensen over wie dat regime regeert. Snap jij dat?"

CB: Het Letterenfonds heeft als sjibbolet voor deze reis het begrippenpaar "Culturele Uitwisseling" gekozen. Is daar wel sprake van, als er in één land weinig in de pers kan komen, dat niet gecensureerd is.

MvC: "Ten eerste valt het in allerlei opzichten mee met die censuur: het is écht niet zo dat je daar alleen maar met rode vlaggen mag lopen zwaaien. Daarvan bestaat helaas in 'het Westen' (waar ligt dat?) een karikaturaal beeld. Ten tweede komt die uitwisseling natuurlijk ook op allerlei andere manieren op gang, door persoonlijke ontmoetingen, interactie met publiek, vertalingen enzovoort."

"We moeten af van het denken in categorieën als 'us' en 'them'. Dat heeft geen zin. Dat helpt niemand vooruit , en het is in 2011 ernstig uit de tijd. Wat de afgelopen weken in de NL media voorbij is gekomen, inclusief de extreem genante vertoning bij DWDD (met Nasr als uitzondering, al is zijn stelling dat China stap voor stap op weg is naar democratie aanvechtbaar), wijst domweg op een gebrek aan kennis, en op grote vitaliteit van een setje droevige vooroordelen. De academische Chinakenners in Nederland zouden zich ook meer moeten laten horen (nostra culpa, al doen we ons best). Maar dat blijft nog wel even een uphill battle, onder andere omdat het grote merendeel van de Chinareizigers, schrijver of niet, de taal niet spreekt. Een mooie opdracht voor de 21e eeuw."

Comments

[Geplaatst door: Claire]

Het duizelt me nog steeds, maar al iets minder. Dank!

[Geplaatst door: Paul van de Wiel]

Dit betoog is in ieder geval genuanceerd en doordacht.

[Geplaatst door: buigt]

> Wel is het zo dat er censuur (en dus zelfcensuur) bestaat, op papier en online, en dan ook op literair gebied, niet alleen als het gaat om politieke teksten. Maar die richt zich met name op een lijstje taboe-onderwerpen

Nu stel je eens voor dat het niet over China ging, maar over Argentinië onder Videla/Zorrequieta of over Franco in Spanje. Je voelt al dat ik krampachtig een godwinnetje probeer te onderdrukken. Misschien moet ik daarom gewoon Timoer Lenk eens noemen. Dat is echt de meest onderschatte en onbekende slager uit de geschiedenis.

[Geplaatst door: Herman Stevens]

Het is mij nog steeds onduidelijk in welke taal die uitwisseling tussen de Nederlandse en Chinese schrijvers heeft plaatsgevonden. Ik ken Spaanse en Italiaanse schrijvers die geen Engels spreken, en ik vermoed dat dit nog wel wat sterker geldt voor China. Een overheidstolk maakt nogal verschil.

De stelling dat de gedachtenwisseling volkomen vrij was, zodra er een informele setting was gevonden, lijkt mij aan twee problemen voorbij te gaan. Ook die informele podia waren natuurlijk onderhevig aan overheidscontrole. En de gedachte - herhaaldelijk uitgedragen door Nasr in DWDD - dat ze met 'de' Chinezen hadden gesproken, in plaats van een geselecteerde groep schrijvers die de partijlijn vertegenwoordigde, doet denken aan alle vorige keren, sinds het begin van de koude oorlog, dat dit soort culturele reisjes werden gemaakt. De berichten dat schrijvers speciaal voor deze gelegenheid huisarrest kregen, zijn van verschillende kanten bevestigd.

Ik hoop dat de reis een succes is geworden en dat Chinezen onze boeken zullen lezen. Maar dat neemt niet weg dat schrijvers worden geacht een onafhankelijke blik te hebben, zich niet om de tuin te laten leiden, en vooral niet zo zitten te brallen en met beschuldigende vingers wijzen als Nasr deed.

[Geplaatst door: Adriaan Krabbendam]

Het gaat ook helemaal niet om een bezoek aan China of een ontmoeting c.q gedachtewisseling met (lezende of schrijvende) Chinezen. Een georganiseerde trip naar een soort concessieterrein waar glimlachjes mogen worden uitgewisseld met voor de gelegenheid verkozen coryfeën en andere genodigden. De mensen om wie het ging hadden huisarrest of erger. Zinloze exercitie.