Teksten Joni Mitchell vertaald

Huib Fens van Wagner & Van Santen vertaalde gedichten en teksten van Joni Mitchell onder de titel Onstuimig Indigo. Volgens Fens zijn de songteksten van Mitchell 'meer gedichten.' Ik citeer: ‘Tegen de tijd dat we bij Woodstock kwamen / Waren we met een half miljoen man / En overal werd er gedanst en gezongen / En in mijn droom vlogen er bommenwerpers/ Mitraillerend in het rond/ En ze veranderden boven ons hoofd / In vlinders/ We zijn sterrenstof / We zijn van goud / En we haasten ons / Terug naar het paradijs.' Nu ja, het is geen Koekiemonster, maar toch gedichtachtig. Andere voorbeelden. Fens vormde ‘The Hissing Of Summer Lawns’ om tot ‘Het Sissen Van Zomergazons’, ‘A Case Of You’ werd ‘Een Kist Van Je’. De basis voor zijn vertalingen is Mitchells boek Complete Poems and Lyrics. Fens vertaalde de teksten voor Wagner & Van Santen, de in poëzie gespecialiseerde uitgeverij waar hij sinds 2000 als redacteur bij betrokken is.

Onstuimig Indigo - teksten van Joni Mitchell. Vertaling Huib Fens, Wagner & Van Santen, € 29,95.

Comments

[Geplaatst door: Ingmar Hetyze]

Als groot fan van Joni Mitchell heb ik in de boekhandel zeker een kwartier staan bladeren. Mijn conclusie: niet gekocht. De oorspronkelijke liedteksten, hoe gedichtachtig ook, hebben een bijzonder belangrijke eigenschap: ZE STAAN OP MUZIEK. Dat merk je bij het lezen: de muziek in mijn hoofd krijgt ruzie met het Nederlands op papier. Zoals de enige vertaling van een gedicht een gedicht is, is de enige vertaling van een liedtekst een liedtekst. Je kan geen drie regels van de vertaling van Fens achter elkaar zingen op de melodieën van Joni Mitchell. In dat opzicht vind ik dit boek, hoe aardig verder ook op gedichtachtig gebied, een gezochte excercitie. Hoewel het werk van Joni Mitchell misschien minder geschikt is voor Bindervoet & Henkes-achtige bewerkingen dan The Beatles en Bob Dylan, vind ik hun vertalingen veel interessanter, omdat ze op de melodie vertalen en niet op de letter.

[Geplaatst door: erwin v]

Dramatisch dus, concludeer ik. "Een kist van je": nee, dank u. Zonde, zonde, zonde.

Ik ga maar eens naar dubbelzijdige wolken staren.

e

[Geplaatst door: Ted van Lieshout]

"Een kist van je" klinkt hopeloos verkeerd; oordeel zelf hoe de vertaling had moeten luiden:

Just before our love got lost you said:
"I am as constant a northern star."
And I said: "Constantly in the darkness.
Where's that at?
If you want me I'll be in the bar."
On the back of a cartoon coaster
In the blue T.V. screen light
I drew a map of Canada,
Oh Canada,
With your face sketched on it twice.
Oh, you are in my blood like holy wine,
You taste so bitter and so sweet.
Oh, I could drink a case of you, darling,
and I would still be on my feet,
I would still be on my feet.

Fragment uit "A case of you" - Joni Mitchell, BLUE, 1971

[Geplaatst door: Erwin Troost]

En toch hoop ik dat hierdoor 'De Jeugd van Tegenwoordig' eens naar zulk soort teksten gaat luisteren enzich laat ontwikkelen.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

Dat zal zeker, Erwin. Immers: de jeugd wordt geregeld gesignaleerd met boeken uit het fonds van Wagner & Van Santen. De rage is groter dan destijds de jojo en de hoelahoep.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

By the wat, een vuistregel bij het vertalen van liedteksten (op zingbare wijze): probeer eerst het refrein. Als dat niet lukt, hoef je aan de rest niet eens te beginnen.

[Geplaatst door: hans kloos]

Tenzij de muziek de zanger de mogelijkheid biedt het ritme van de tekst naar believen te variëren. Zo heb ik mij ooit voor Karin Bloemen op verzoek van haar toenmalige producent gebogen over ‘Frank’s Wild Years’ van Tom Waits. Zo’n parlando-nummer biedt meer vrijheid. ‘Ans’ wilde jaren’ zou het gaan heten en ik droomde al van een gospelkoortje op de achtergrond, maar een dronken pyromane kon La Bloemen uiteindelijk niet bekoren, geloof ik.
Op mijn puberzolderkamertje heb ik mij al eens aan een tekstgetrouwe vertaling van JM’s ‘Electricity’ gewaagd. http://jonimitchell.com/lyrics/song.cfm?id=Electricity Maar ik moest toen al concluderen dat dit geen goed idee was.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

Klopt, net als 'Diamonds on my windshield' e.d. Aangetekend zij verder dat ballads vaak makkelijker te vertalen zijn, om dezelfde reden. Er valt me nu ook in dat het poëtisch gehalte van een liedtekst wel degelijk samen zou kunnen hangen met de zingbare vertaalbaarheid; hoe meer er in de tekst zit, hoe moeilijker het wordt om dat mee te nemen; veel nummers van Joni Mitchell zijn vermoedelijk nauwelijks zingbaar te vertalen. Op zichzelf mooie liedjes waarin tekstueel minder aan de hand is, zijn dat vermoedelijk wel; het zingbaar vertalen van de meeste nummers the Beach Boys zou waarschijnlijk heel aardig lukken (maar probeer het vervolgens maar eens te zingen :-)

[Geplaatst door: hans kloos]

Dan ben ik toch heel benieuwd wat er hier van gemaakt zou worden:

I'm pickin up good vibrations
She's giving me excitations
I'm pickin up good vibrations
(oom bop bop good vibrations)
She's giving me excitations
(oom bop bop excitations)
Good good good good vibrations
(oom bop bop)
She's giving me excitations
(oom bop bop excitations)
Good good good good vibrations
(oom bop bop)
She's giving me excitations
(oom bop bop excitations)

Muziek blijft toch een toverfee die de slechtste teksten in het brein kan graveren.

[Geplaatst door: Victor Schiferli]

'Een kist van je' is natuurlijk gek als je bedenkt dat je bij zo'n geval in het Nederlands eerder spreekt van een doos wijn. Maar 'ik lust wel een doos van jou', dat is toch ook weer iets raars, en bovendien mis je nog de bijbetekenis van 'een geval van jou' - al klinkt dat ook weer vertaald. Met Engels kun je heel andere dingen dan in het Nederlands, het is onzinnig om dat letterlijk over te zetten. 'Een kist van je', dat zou je zeggen tegen een timmerman die in opdracht een kist voor je in elkaar heeft gezet.

‘Het Sissen Van Zomergazons’ is eigenlijk al evenzeer Nederlands zoals dat gesproken wordt door marsbewoners of late tweedetaalverwervers. Een lawn kan een heel veld of weiland zijn, een gazon is een perkje of een tuin. Bovendien sissen die niet, tenzij ze in brand staan. Hier wordt denkelijk verwezen naar het zomerse geluid van krekels in het veld. Maar vind daar maar eens iets voor.

[Geplaatst door: Ruben van Gogh]

Hm Hans, gezien het repetitief karakter volstaat een goed begin -- eindigend op .eren moet het niet al tè moeilijk zijn. Zingbaar en al.

[Geplaatst door: hans kloos]

Ga je gang, Ruben. Maar sommige teksten verdienen het niet vertaald en zelfs niet bewerkt te worden. We accepteren ze omdat de muziek zo goed is. Dan kun je beter een geheel nieuwe Nederlandse tekst maken. Een oude traditie trouwens - de bijbelse David schreef al nieuwe teksten op oude wijsjes - en Wiegersma en Sonneveld deden met 'Mijn dorp' hetzelfde.

[Geplaatst door: Chrétien Breukers]

Nederlandse teksten in het Engels vertalen zal ook wel niet meevallen, zeker? 'Hallo hallo wij zijn de Heidezangers / eigenlijk behangers / wij zijn niet duur / goedkoop zelfs' etc. Geen beginnen aan.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

Zeker aangezien veel liedjes die we voor oerhollands verslijten bewerkte Engelstalige liedjes blijken te zijn. Zie en hoor de Cover top 100 van Vic van de Reijt (http://www.muzieklijstjes.nl/ReijtCoverBasis.htm).

Ergste vertaling aller tijden: de toch al melige zin 'Oh I'm the great pretender' vermalen tot 'O tante Greet, ik ken d'r'. Serieus!

[Geplaatst door: Ted van Lieshout]

Het kan gerust meliger:
Hello, hello, we are the Heather Singers / well, really swingers...
Hello, hello, we are the Heather Bangers/ well, really paper-hangers...

[Geplaatst door: Ruben van Gogh]

't Is mijn feestje/ en ik huil als ik dát wil/ huil als ik dát wil

[Geplaatst door: Janneke van Bockel]

Ik nodig iedereen, sceptici en enhousiastelingen, uit om te naar een concert te gaan van Leeuwenhart. Een groep zangers die uitsluitend in het nederlands zingt en die niet schroomt bekende songs (sorry liedjes) te laten vertalen. Zingbaar uiteraard. Meer informatie te vinden op http://www.koorleeuwenhart.nl

[Geplaatst door: Chrétien Breukers]

Ah&Oh. Wat een... lebensbejahende bedoening.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

Alleen van U wil ik zingen.

[Geplaatst door: Chrétien Breukers]

Het doet me ook denken aan een EO-programma, waarin men beelden geeft (of gaf) van met gristenen gevulde kerken, die hymnen en liederen zingen (of zongen)... Mijn dochter van drie is een tijdlang fan geweest van dat programma, dat op zondagochtend wordt (of werd) doorgeseind van Hunne Zijde.

[Geplaatst door: hans kloos]

Een lied vertalen, bewerken... Maar eerst moet je het verstaan. Een prachtige site is amiright.com, Home of the Misheard Song Lyrics. Verkeerd verstaan kan ook tot van alles leiden. Zie bijvoorbeeld: http://www.amiright.com/misheard/artist/waitstom.shtml

[Geplaatst door: Martin van Kralingen]

Zou het opgeworpen probleem misschien iets tussen Engels en Nederlands zijn? Hoe kijken bijvoorbeeld de Friese collega's hier tegenaan?

En wat hiervan te denken: http://boeken.vpro.nl/dossiers/17692894/ ?

[Geplaatst door: Rutger H. Cornets de Groot]

Waarom materiaal uit de populaire cultuur vertaald moet worden is mij een raadsel: hoe zou iets wat niet overdraagbaar is ooit populair kunnen worden? Bovendien: wat principieel voor poëzie geldt, geldt in extenso voor liedjes: het gaat minder om begrip dan om de verstaanbaarheid en het 'aanvoelen'. Het is dan ook belangrijker dat het eigen idioom van de uitvoerend artiest bewaard blijft dan dat de voor het begrip openstaande inhoud wordt overgezet. Niet voor niets treedt er een vervreemdingseffect op wanneer je John Wayne in het Duits "Hände hoch, Billy" hoort zeggen. En om dezelfde reden staat de door de Beatles zelf gezongen Duiste versie van "I want to hold your hand" ("Komm, gib mir deine Hand") voor ons gevoel toch dichter bij het bekende origineel dan een in het Engels gezongen cover door een andere band.

Hoe dan ook zie ik geen reden voor localisatie van populaire cultuur; de globalisering is bij voorbaat al in het product voorzien. De vertalingen van Henkes en Bindervoets komen op mij dan ook vooral over als een etalering van virtuositeit, waaraan iedere noodzaak ontbreekt.

[Geplaatst door: Rutger H. Cornets de Groot]

Om het nog iets te nuanceren: die vervreemding treedt natuurlijk alleen op in een open cultuur die zich bewust is van zijn relatieve positie in de wereld. Dat de Duitsers nasynchroniseren wijst op een vergelijkenderwijs gesloten cultuur die de wereld, inclusief John Wayne en de prairies van Arizona tot Texas, reduceert tot een soort Groot-Duitsland. In zo'n cultuur moeten niet alleen het woord maar ook de stem worden bezet door het eigen 'equivalent'. Wat dat betreft staan Duitsers nog steeds als kleine kinderen in de wereld, en wijzen alle pogingen om de populaire cultuur te localiseren op reactionaire neigingen van wie zich graag weer achter de dijken terugtrekt.

[Geplaatst door: Koenraad Goudeseune]

Ook geen fan van Rudi Carrel zeker?

[Geplaatst door: Rutger H. Cornets de Groot]

Wer?

[Geplaatst door: hans kloos]

1. Mag ik even vanuit de materialistische hoek komen? Nasynchronisatie is nogal duur in vergelijking met ondertiteling. Dat is volgens mij de reden, en niet het veronderstelde verschil tussen open en gesloten culturen, dat de landen met een kleinere bevolking (Nederland, België, de Scandinavische landen) ondertiteling kennen.

2. Ik wil nog wel meegaan in enig onderscheid tussen een "hogere" en een "populaire" cultuur, maar dat ligt wat mij betreft niet zo simpel als Rutger schetst. Binnen de popmuziek tref je beide aan.

3. Goede covers (vertaald en onvertaald) voegen juist iets toe aan het origineel, ontdekte ik laatst weer toen mijn mp3-speler Dylans en Hendrix' versie van All Along the Watchtower achter elkaar had geplakt.

4. Wat vertaal/localiseer je wel en op grond waarvan?

[Geplaatst door: Rutger H. Cornets de Groot]

Hans,
1. In de VS worden buitenlandse films in de Little Theaters (filmhuizen zogezegd) ook ondertiteld. En hier worden kinderfilms weer nagesynchroniseerd, om begrijpelijke redenen. Ondertiteling dient alleen om datgene wat in het *begrip* ontbreekt, aan te vullen. Vaak is kritiek op ondertitels - "Dat zeiden ze helemaal niet!" - ook om die reden misplaatst: kennelijk heeft de criticaster de ondertitels niet nodig.

2. Maar ik beweer toch ook niet dat popmuziek in zijn geheel tot de populaire cultuur behoort? Of operette en André Rieu tot de "hogere"? Maar je zou wel kunnen zeggen, bij wijze van metafoor, dat laatstgenoemde een 'vertaling' biedt van hogere cultuur.

3. Sommige covers zijn zelfs beter dan het origineel. Om bij de Beatles te blijven: Joe Cockers versie van "With a little help from my friends". Ik bedoel dus niet een dominante positie aan het origineel toe te kennen (dat zonder het bestaan van een kopie of vertaling niet eens als zodanig aan te merken zou zijn). Maar dat is een andere discussie.

4. Mijn antwoord: wanneer het erom gaat het doelpubliek in zijn eigen context aan te spreken. Die eigen context valt niet altijd samen met de eigen taal: bij ons niet bijvoorbeeld, bij Duitsers wel. Behalve met die groot-Duitse gedachte heeft dat natuurlijk ook alles te maken met onze handelsgeest, die weer voortkomt uit onze geografische situatie: we liggen nu eenmaal in de weg, en hebben de wereld weinig meer te bieden dan hun rotzooi over ons grondgebied te helpen slepen.

[Geplaatst door: Peter M. van der Linden]

Zelden zo'n slechte nasynchronisatie gehoord en gezien als bij Pippi Langkous. Ik heb geloof ik, nog nooit de orginele stem gehoord, toch raar bedenk ik mij nu. Maar ik dwaal zoals gebruikelijk af, bedenk ik mij tevens.

[Geplaatst door: Ingmar Heytze]

Ha Rutger,

Zojuist werd ik zwetend wakker uit een droom waarin uitsluitend kunst werd gemaakt uit noodzaak. In mijn droom leverde dat een behoorlijk Stalinistische kutwereld op, maar dat terzijde. De vertalingen van Bindervoet & Henkes geven Nederlandse artiesten weer aanleiding om het hunne toe te voegen aan de monumentale oeuvres. Het is niet per se nodig om Dylan en The Beatles in het Nederlands te zingen, maar het kan wel leuk zijn. Kunst als entertainment, niet als noodzaak. Een aardige bijwerking kan zijn dat je meer inzicht krijgt in de originele nummers. Als ik een Engelse liedtekst of gedicht in het Engels mooi vind, probeer ik vaak even een snelle werkvertaling te maken, omdat ik de tekst op die manier goed kan onderzoeken; vertalen is ook een oefening in begrip.

De discussie ontspon zich echter naar aanleiding van de vraag of je een liedtekst die je vertaalt als gedicht, zoals Fens heeft gedaan, niet berooft van zijn belangrijkste eigenschap: de mogelijkheid om hem te zingen op een melodie. Daar komt, zoals je tererecht aangeeft met The Beatles die we liever zelf in het Duits hoort zingen dan een onbekende Duitse band, nog een belangrijk argument tegen de hele onderneming van het vertalen van liedteksten bij: het onvertaalbare aura van de popartiest.

En toch: ik ken meer dan genoeg uitstekekende, haast aan artistieke noodzaak grenzende vertalingen van anderstalige popnummers in het Nederlands: 'Hallelujah, ze is van mij' van Raymond van het Groenewoud, 'Ooit komt er een voor mij' van Jan Rot en natuurlijk de vertaling van de rockopera Tommy van The Who door de Raggende Manne ('Stommy'):

'Al sinds ik was een gozer
stond ik te rukken aan de kast
van Amersfoort tot Leiden
was ik de beste gast
maar dit heb ik godverdomme
nog nooit gezien
die dove lamme blinde
gaat als de brandweer!

Hij is een trekkast-mafkees
wat is er aan de hand
een trekkast-mafkees
de beste van het land

Hoe krijgt-ie het voor elkaar?
Weet ik veel! Maar hij speelt het klaar!

etc.

Voor zulke geslaagde vertalingen geldt: je moet ze niet lezen, maar horen, en je moet van de artiesten houden die ze brengen. Maar wie er na het horen van 'Trekkast Mafkees' nog niet van overtuigd is dat het zingbaar vertalen van popliedjes een grote meerwaarde kan geven, heeft geen ballen.